ÇEVRE ve ATIKLAR ile KATI ATIK TANIMI ve TÜRLERİ

|Çevre ve Atıklar | Atık Kavramı | Evsel Atıklar | İnşaat Atıkları | Tehlikeli Atıklar | Tıbbi Atıklar |

| Ambalaj ve Ambalaj Atıkları | Atık Pil ve Akümülatörler | Atık Yağlar | Atık Lastikler |

Şekil 5 Erzurum da Atık Türleri

Söz konusu katı atıkların yukarıdaki dağılımlarına ilişkin tanımları ve nitelikleri ile bunların toplanması, taşınmasına ve bertarafına yönelik açıklamalar detaylı olarak ve örnek resimlerle birlikte aşağıda yapılmıştır:

    1. EVSEL  ATIKLAR:

Bu atıklar çoğunlukla sıkıştırmalı kamyonlar veya diğer araçlarla konteynerler vasıtası ile toplanan atık türleridir. Bu grup içinde evlerden kaynaklanan atıklar, ticari atıklar, idari atıklar ve pazaryerlerinden kaynaklanan atıklar ile benzeri artık malzemeler yer almaktadır. Maalesef iri atıklarda, büyük olmalarına rağmen konteynırlarda veya onların yanlarında biriktirilerek, evlerden çıkan atıklarla birlikte toplandıklarından evsel atık türüne sokulmuştur. Farklı toplama ve taşıma sistemlerinin olmamasından kaynaklanan ve henüz GERİ DÖNÜŞÜM ve GERİ KAZANIM faaliyetlerinin uygulamaya geçirilmemiş olmasından dolayı Erzurum’ da tüm atık türleri aynı veya benzeri konteynırlar ile toplandığından “Evsel Atıklar” ile diğer atıklar arasında net bir ayırım yapmak mümkün değildir. Erzurum’ a özgün Kentsel Atıklar şemasında yapılan sınıflandırmalara göre Katı Atıkların Türleri ve Tanımları aşağıda resimli örnekleri ile birlikte yapılmıştır.

1.1  EV ATIĞI:

Konutlardan kaynaklanan, içinde organik maddelerin yanında her türlü tüketim malzemelerini -kağıt, mukavva, metal, plastik gibi geri kazanabilir maddeleri- ve problemli atıkları örneğin; florasan lambalar, ampüller, pil, boya artıklarını da ihtiva eden atıklardır.

1.2  TİCARİ ATIK:

İşyerlerinden; dükkân, lokanta, market, atölye, ticarethaneler ve benzeri yerlerden kaynaklanan ve genellikle evsel atık toplama ve taşıma sistemleri ile döküm alanına götürülen atıklardır. Ticari atık miktarı, ticari aktivitelere bağlı olduğundan düzensizdir. Ancak nitelik açısından evsel atığa benzer bileşenler içermektedir. Ticari atıklar, - lokanta ve kantinlerde üretilen ıslak ve genelde organik madde içeren atıklar hariç - özellikle kuru olduğu zaman yüksek oranda geri dönüşebilen malzeme içermektedir.

1.4    İDARİ ATIK:

Kamu kurum ve kuruluşlarından, okullardan, ofis ve bürolardan çıkan atıklardır. Kullanılmış ofis kâğıtları, gazeteler, dergiler ve mukavva atıkları gibi. Bunların içlerinde az miktarda da olsa yemek atıkları, kantin atıkları, temizlik işlerinden gelen atıklar, bahçe çöpleri, iri atık ve diğerleri de bulunmaktadır. Yukarıda da işaret edildiği üzere Erzurum’da ortaya çıkan idari atıklar da evsel atıklarla birlikte toplanmaktadır.

1.5    PAZAR ATIĞI:

Pazaryerleri ve sebze halinden veya benzeri satış yerleri olan tezgahların bulunduğu noktalardan kaynaklanan ve organik atıklar ile cadde süprüntüleri ve küçük miktarlarda da olsa mukavva veya plastik ambalaj malzemesi bulunan atıklardır.

Erzurum’da haftalık pazarlarda üretilen atıklar, evsel atıklar ile birlikte toplanmaktadır. Toptancı halinde üretilen atıklar için genel olarak 5 metreküp açık konteynırlar kullanılmaktadır.

1.6    İRİ ATIK:

Standart konteyner ölçülerinden daha büyük olan eski mobilya, bozuk buzdolabı, fırınlar ve benzeri iri hacimli atıklardır. İri atıklar; evlerde, ticarethane, çeşitli kurum ve kuruluşlarda da ortaya çıkmakta ve içlerinde çoğunlukla tahta, hurda metal gibi kullanılabilir veya geri dönüşebilir malzeme içermektedir.

1.7    GERİ KAZANABİLİR ATIK:

Katı Atıkların içindeki; kâğıt, karton, plastik, metal ve cam gibi yeniden değerlendirilebilir atıklardır.

Erzurum’daki geri kazanılabilen atıklar resmi olmayan sektörler tarafından toplanmaktadır. Bu sistem maddi geliri az olan sosyal gruplar için gelir sağlamaktadır. Ancak düzensiz bir şekilde ve zaman zaman konteynırların içinden çıkarılarak yapılan ayrıştırmalar, bunu yapan kişilerin sağlığı açısından zararlı olduğu gibi, şehir görüntüsünü de bozmaktadır.

      2.    İNŞAAT ATIKLARI:

Konut, bina, köprü, yol ve benzeri alt ve üst yapıların yapımı esnasında ortaya çıkan atıklardır. Bu Atıklar, Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ ne tabidir.

  2.1    İNŞAAT VE YIKINTI ATIKLARI:

İnşaat atıkları; konut, bina, köprü, yol ve benzeri alt ve üst yapıların yapımı esnasında ortaya çıkan atıklardır. Yıkıntı atıkları ise; konut, bina, köprü, yol ve benzeri alt ve üst yapıların tamiratı, tadilatı, yenilenmesi, yıkımı veya doğal bir afet sonucunda ortaya çıkan atıklardır.

 2.2    HAFRİYAT TOPRAĞI:

Genellikle inşaat işleri esnasında kazı işlerinden oluşan atıklardır. Kazılan sahanın geçmişine dayanarak toprak, mineral yağ (örneğin eski bir benzin istasyonu sahası), ağır metaller (örneğin eski ya da halen çalışan bir deri endüstrisi veya kimyasallarla metal yüzeyi işleyen bir endüstri sahası) gibi alanlardan zararlı bileşenler ve diğer kirleticiler içerebilir.

 2.3    CADDE SÜPRÜNTÜLERİ:

Cadde ve sokakların elle veya otomatik makinelerle temizliği esnasında oluşan atıklardır. Bu atıklar ince taneli mineral malzemeler, ambalaj malzemeleri, yapraklar, toprak ve mineral yağ içermektedir. Bazı organik malzemeler dışında cadde süprüntüleri, geri dönüşebilir malzeme içermemekte, her zaman zehirli organik ve inorganik maddeler tarafından kirlenmiş bulunmaktadır. Dolayısıyla bu atıklar, geri dönüştürülmemekte ve kompost için de uygun olmamaktadır.

2.4    KÜL VE CÜRUF:

Kış aylarında ortaya çıkan önemli atık türlerinden biridir. Bazı ticari ve endüstriyel işletmeler tarafından yazın da üretilmektedir. Kül yapısı itibariyle yanmamış kömür parçaları ve sıcak köz içeren ince taneli mineral toz gibidir.

 2.5    ARITMA ÇAMURU:

Evsel ve evsel nitelikli endüstriyel atık suların, fiziksel, kimyasal ve biyolojik işlemlerle arıtılmaları sonunda ortaya çıkan, suyu azaltılmış veya kurutulmuş çamurlardır.

  3.    TEHLİKELİ ATIKLAR:

Genellikle türü, doğası ve miktarı gereği insan sağlığı, hava veya su kalitesi üzerinde risk teşkil eden, patlayıcı veya yanıcı özellikli, bulaşıcı hastalık yaratan patojenlerin gelişmesine elverişli atıklardır. Bu atıklar Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ ne tabi olan atık türleridir. Tehlikeli atıklar, katı atıklarla birlikte bertaraf edilemedikleri gibi normal şehir çöplüklerinde nihai bertaraf göremezler. Bu atıklar toksik, kanserojen maddeler ihtiva ettiklerinden mutasyona sebep olabilen zararlı atıklardır. Diğer taraftan Tehlikeli Atıklar ağır metaller, radyoaktif maddeler içerebilirler. Bunların diğer atık türlerinden farklı ve özel işlemlere tutulmaları zorunludur.

 Tehlikeli atıklar da kendi içlerinde, kaynaklarına göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

3.1    TEHLİKELİ EVSEL ATIK: Depolandığı, yakıldığı veya kompost yapıldığı takdirde evsel atıkların tehlike özelliklerini potansiyel olarak arttıran atıklardır.

3.2    KÜÇÜK ORTA ÖLÇEKLİ TİCARETHANE ATIĞI:

Küçük ve orta ölçekli işletmelerde (KOBİ) ve ticari faaliyetler sonucu üretilen tehlikeli atık türleri genelde işletmelerin yer aldıkları endüstriyel sektör ve kullanılan teknoloji ve/veya sunulan hizmetin cinsine bağlıdır. Üretilen atığın içeriği ve dolayısıyla da tehlike potansiyeli genellikle üretim teknolojisi, hammadde veya proseste kullanılan diğer maddeler, ürün özellikleri ve metotları ve artıkların tabi tutulduğu ön arıtma gibi faktörlerden etkilenmektedir.

3.3    TEHLİKELİ ENDÜSTRİYEL ATIK:

“Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” nde belirtilen ve EK 7 de A işareti ile gösterilen atıklar, herhangi bir atık konsantrasyonuna bakılmaksızın tehlikeli atık sınıfına girmektedir. Örneğin; tarım, bahçıvanlık, deniz ürünleri üretimi, ormancılık, avcılık ve balıkçılıktan kaynaklanan tehlikeli maddeler içeren tarımsal atıklar, deri ve kürk endüstrisinden kaynaklanan atıklardan krom içeren tabaklama çözeltisi, demir ve çelik endüstrisinden kaynaklanan atıklardan yağ içeren soğutma suyu arıtma atıkları gibi. Yine aynı listede M işareti ile gösterilen atıklar EK 6 da verilen tehlikeli atıkların eşik konsantrasyonu üzerinde bir değere sahipse tehlikeli atık sınıfına girmektedir.

3.4    TEHLİKELİ OLMAYAN ENDÜSTRİYEL ATIK:

“Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” nde EK 7 de M işareti ile gösterilen atıklar EK 6 da verilen tehlikeli atıkların eşik konsantrasyonu altında bir değere sahipse tehlikeli olmayan endüstriyel atık sınıfına girmektedir. 

Tehlikeli Atıklara ilişkin sembol ve işaretler aşağıda gösterilmiştir:

Şekil 6 Tehlikeli Atık Sembolleri

   4.    TIBBİ ATIKLAR:

  Hastane, klinik gibi sağlık kuruluşlarından kaynaklanan, enfeksiyöz, patolojik ve diğer atıklardır.

    Örnek sağlık kuruluşları: Üniversite hastaneleri ve klinikleri, devlet ve askeri hastaneleri ve klinikleri, ayakta tedavi merkezleri, morglar, otopsi merkezleri, tıbbi ve biyomedikal laboratuarları, hayvan hastaneleri, diyaliz merkezleri, rehabilitasyon merkezleri, doktor ve diş ağız sağlığı muayenehaneleri, eczaneler, hayvanat bahçeleri ve benzeri atık üreten kuruluşlardır.  Tıbbi atıklar evsel atıklardan ayrı olarak toplanması gerekmektedir. Bu atıkların toplanması taşınması ve bertarafı “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine” tabi olarak özel denetim gerektirmektedir.

 Tıbbi atıklar kendi içinde ve aşağıda örnek olarak verildiği üzere sınıflandırılabilir:

4.1    BULAŞICI (ENFEKSİYÖZ) ATIKLAR:

Enfeksiyon yapıcı etkenleri taşıdığı bilinen veya taşıması muhtemel ve başta kan, kan ürünleri olmak üzere her türlü vücut sıvılar ile insan dokuları, organlar, anatomik parçalar, otopsi materyalleri, plasenta, fetus ve diğer patolojik materyaller ile bunlara bulaşmış eldiven, örtü, çarşaf, bandaj, plaster, tamponlar, eküvyon ve benzeri atıklar; hemodiyaliz ünitesi ve karantina altındaki hastaların vücut çıkartıları; bakteri ve virüs tutucu hava filtreleri; enfeksiyöz ajanların laboratuvar kültürleri ve kültür stokları; araştırma amacı ile kullanılan enfekte deney hayvanlarının leşleri ile enfekte hayvanlara ve çıkartılarına temas etmiş her türlü malzeme, veterinerlik hizmetlerinden kaynaklanan atıklardır.

4.2   PATALOJİK ATIKLAR:

Cerrahi girişim, otopsi veya anatomi çalışması sonucu ortaya çıkan dokular, organlar, vücut parçaları, insan fetüsü ve hayvan cesetleri bu atık sınıfına girmektedir: Örnek Üretim Yerleri: Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar ve benzeri maddeler (insani patolojik atıklar) ile biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşleri.

 4.3   DİĞER TEHLİKELİ ATIKLAR:

Yukarıda sözü geçen hastane ve sağlık kuruluşlarında oluşan ve “Diğer Tehlikeli Atıklar” başlığında yer alan atık tür ve tanımları aşağıda açıklanmıştır:

4.3.1 KESİCİ DELİCİ ATIKLAR:

Şırınga, enjektör ve diğer tüm deri altı girişim iğneleri, lanset, bisturi, bıçak, serum seti iğnesi, cerrahi sütur iğneleri, biyopsi iğneleri, intraket, kırık cam, ampul, lam-lamel, kırılmış cam tüp ve petri kapları gibi batma, delme, sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıklardır.

   4.3.2 FARMASÖTİK ATIK:

Kullanma süresi dolmuş veya artık kullanılmayan, ambalajı bozulmuş, dökülmüş ve kontamine olmuş ilaçlar, aşılar, serumlar ve diğer farmasötik ürünler ve bunların artıklarını ihtiva eden kullanılmış eldivenler, hortumlar, şişeler ve kutulardır.

4.3.3 GENOTOKSİK ATIK:

Hücre DNA’ sı üzerinde mutasyon yapıcı, kanserojen veya insan veya hayvanda düşüğe neden olabilen türden farmasötik ve kimyasal maddeleri, kanser tedavisinde kullanılan sitotoksik (antineoplastik) ürünleri ve radyoaktif materyali ihtiva eden atıklar ile bu tür ajanlarla tedavi gören hastaların idrar ve dışkı gibi vücut çıkartılarıdır.

4.3.4 KİMYASAL ATIK:

Ünitelerde tedavi, tanı veya deneysel araştırmalar gibi tıbbi alanlarda kullanılan ve insan ve çevre sağlığı için çeşitli etkilerle zararlı olabilen kimyasal maddelerin gaz, katı veya sıvı atıklarıdır.

4.3.5 AĞIR METAL İÇEREN ATIKLAR:

Ünitelerde tedavi veya deneysel araştırmalar gibi tıbbi alanlarda kullanılan termometre, tansiyon ölçme aleti ve radyasyondan korunma amaçlı paneller gibi alet ve ekipmanların içinde veya bünyesinde bulunan cıva, kadmiyum, kurşun içeren atıklardır.

  4.4    EVSEL ATIKLAR:

Sağlıklı insanların bulunduğu kısımlar, hasta olmayanların muayene edildiği bölümler, ilk yardım alanları, idari birimler, temizlik hizmetleri, mutfaklar, ambar ve atölyelerden gelen    atıklardır. Örnek olarak aşağıdakiler verilebilir:

4.5    GERİ KAZANABİLİR ATIK:

Tüm idari birimler, mutfak, ambar, atölye v.s den kaynaklanan tekrar kullanılabilir, geri kazanılabilir atıklar. Örneğin;

Ø        Kâğıt

Ø        Karton

Ø        Mukavva

Ø        Plastik

Ø        Cam

Ø        Metal v.b.

Tıbbi Atıklar ve bunların toplanması ve taşınmasında dikkat edilecek hususlardan biriside bu atıkların “Uluslararası Tıbbi Atık Amblemi” ile belirlenmiş sistemler üzerine yerleştirilmesi ile yapılmalıdır:

Şekil 7 Tıbbi Atık Amblemi

Yukarıda Erzurum örneğinde yapılan sınıflandırmaların dışında ÖZEL ATIKLAR başlıklı bir bölümle aşağıda halen Türkiye’ de geçerli olan ve yürürlüğe girmiş yasa ve yönetmeliklerle tanımlanmış ve Şekil 3 de genel olarak verilen KATI ATIK TÜRLERİ ve bunların tanımları bu web sitesinden yararlanmak isteyen özel ve tüzel kişilerin bilgilerine sunulur:

AMBALAJ VE AMBALAJ ATIKLARI: Ambalaj malzemeleri her türlü ürünün, tüketiciye veya kullanıcıya ulaştırılması aşamasında, taşınması, korunması, saklanması ve satışa sunumu için kullanılan herhangi bir malzemeden yapılmış ürünlerdir. Bunlardan ortaya çıkan atıklar ise, piyasaya sürülen ürünlerin tüketimi sonucu oluşan satış, dış ve nakliye ambalajlarının “Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği” doğrultusunda toplanması, tekrar kullanılması, geri dönüştürülmesi, geri kazanılması gereken ekonomik değere sahip atıklardır. Bu atıkların çevreye zarar vermesini önlemek amacıyla ayrı toplanarak tekrar kullanım ve geri kazanım işlemlerine tabi tutulurlar.

ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLER: Yeniden kullanılabilecek durumda olmayan, evsel atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, bertaraf edilmesi gereken kullanılmış pil ve akümülatörlerdir. Bu atıklarda tehlikeli atık sınıfına girdiği için ayrı olarak toplanıp bertaraf edilmesi gerekmektedir. Bu atıklar “Atık Pil ve Akümülatörleri Kontrolü Yönetmeliği” ne tabidir ve evsel atıklarla beraber toplanması geri kazanılması yasaktır.

ATIK YAĞLAR: Kullanılmış taşıt yağları (benzinli motor, dizel motor, şanzıman ve diferansiyel, transmisyon, iki zamanlı motor, hidrolik fren, antifiriz, gres ve diğer özel taşıt yağları); endüstriyel yağlar (hidrolik sistem, türbin ve kompresör, kızak, açık-kapalı dişli, sirkülasyon, metal kesme ve işleme, metal çekme, tekstil, ısıl işlem, ısı transfer, izolasyon ve koruyucu, pas ve korozyon, izolasyon, trafo, kalıp, buhar silindir, pnömatik sistem koruyucu, gıda ve ilaç endüstrisi, genel amaçlı, kağıt makinesi, yatak ve diğer özel endüstriyel yağları ve endüstriyel gresleri) ve özel müstahzarlar (kalınlaştırıcı, koruyucu, temizleyici ve benzeri) ve kontamine olmuş yağ ürünleridir. Bu yağlarda “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” ne tabi atıklardır. Bu atıkların çevreye zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı şekilde alıcı ortama verilmesi yasaktır. Çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geçici depolanmasını, taşınmasını, bertaraf edilmesi gerekmektedir.

ATIK LASTİKLER: Lastik üreticisi/üreticileri tarafından üretilerek ve/veya ithal edilerek piyasaya sürülen değişik tip ve ebattaki lastiklerin araçta kullanılıp, araç sahibi tarafından faydalı ömrünü tamamladığı belirlenerek araçtan sökülmüş veya söktürülmüş lastiklerdir. Bu atıkların doğrudan alıcı ortama verilmesi çevre için çok zararlıdır. Atık Lastiklerin geri kazanımı esastır. Atık lastiklerin fiziksel veya kimyasal işlemlerden geçirildikten sonra başka ürünlere dönüştürülmesi veya ek yakıt olarak kullanılabilir. Böylece geri kazanımı sağlanmış olur.

Sayfa Başına Git